ABC prawnych aspektów transplantacji

Część Ciebie może żyć dalej - ABC prawnych aspektów transplantacji

Przypomniana przez film „Bogowie” postać prof. Zbigniewa Religi, jednego z pionierów polskiej transplantologii jest dla wielu z nas inspiracją do przemyśleń na temat przeszczepów i ich roli we współczesnej medycynie. Bywa, że spotykamy się z tym zagadnieniem bezpośrednio, gdy ktoś z naszych bliskich potrzebuje „części zamiennych”: nerki, płuc, wątroby, serca… Transplantologia, jako nauka stosunkowo nowa, wymagająca współpracy kilku specjalistów, rodzi jednak wiele pytań, również natury prawnej i etycznej. W krótkim artykule nie sposób odpowiedzieć na każde pytanie wyczerpująco – osoby wierzące mogą kierować się nauczaniem Kościoła katolickiego, który zarówno w Katechizmie z 1992 r, jak i w nauczaniu kolejnych papieży zachęca do oddawania narządów, nazywając ten czyn przejawem wielkodusznej solidarności.

W polskim prawodawstwie najważniejszym dokumentem regulującym kwestie przeszczepów jest Ustawa z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Mowa w tejże ustawie nie tylko o podstawowych narządach wewnętrznych, ale też o komórkach krwiotwórczym, szpiku kostnym, krwi obwodowej i pępowinowej itp. Także na gruncie lokalnym podejmuje się różne inicjatywy, przykładem może być petycja rozpatrywana przez Radę Gminy Bestwina na sesji w dniu 27 marca 2023 r. Dotyczyła ona zwiększenia wśród lokalnej społeczności świadomości prawnej na temat transplantacji. Petycja ta ze wszech miar zasługuje na uwzględnienie, co niniejszym czynimy.

Przeszczepy możemy podzielić na autogeniczne – (autotransplantacja) – kiedy przenosi się własne tkanki z jednego miejsca na drugie, izogeniczne – gdy przeniesienie następuje między osobnikami identycznymi genetycznie, np. bliźniakami jednojajowymi, allogeniczne – przeszczep dotyczący osobników tego samego gatunku, np. od człowieka do człowieka oraz ksenogeniczne – kiedy przenosi się tkanki albo narządy między różnymi gatunkami, np. od świni lub krowy do człowieka. Transplantacji z jednego organizmu do drugiego dokonuje się gdy oba z nich żyją, albo gdy dawca zmarł, nazywa się to wówczas transplantacją ex mortuo.

Aby było możliwe pobranie narządów od osoby zmarłej, należy stwierdzić śmierć mózgu. Kiedy komisja lekarska uzna ten fakt za zaistniały, można przystąpić do czynności związanych z pobranej. Kluczowe w tym przypadku jest pojęcie zasady zgody domniemanej. Art. 5 wspomnianej wcześniej ustawy mówi: Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich
przeszczepienia lub pobrania komórek lub tkanek w celu ich zastosowania u ludzi
można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Zatem aby zostać dawcą, wystarczy po prostu nie deklarować za życia postawy sprzeciwiającej się pobraniu narządów.  Sprzeciw można wnieść poprzez wpis w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów centrum „Poltransplant”, w formie pisemnego oświadczenia własnoręcznie podpisanego i noszonego przy sobie, lub ustnej deklaracji złożonej w obecności dwóch świadków. Sprzeciw możemy oczywiście wycofać.

Czy w przypadku poboru narządów znaczenie ma wola rodziny? Prawnie – nie. Bliscy osoby zmarłej nie mają kompetencji do decydowania, nie istnieje norma mówiąca o konieczności zapytania rodziny. W praktyce jednak lekarze często to czynią, choć nie jest to ich obowiązkiem.

Jak wynika z wydawanego przez „Poltransplant” biuletynu, w roku 2021  w Polsce najmłodszy dawca miał 1,5 roku, a najstarszy – 79 lat. W województwie śląskim 61 osób podarowało komuś swoje narządy. Być może byłoby ich więcej, gdyby świadomość tego, że możemy jeszcze po śmierci ofiarować komuś najcenniejszy dar, była bardziej powszechna. Już niezależnie od przepisów prawnych można podpisać i nosić przy sobie mające charakter informacyjny oświadczenie woli, w którym wyrażamy zgodę na pobranie swoich tkanek i narządów.

Zachęcamy ponadto do oddawania krwi w cyklicznych akcjach organizowanych przez Klub Honorowych Dawców Krwi działający przy Urzędzie Gminy Bestwina. Ogłoszenia o akcjach można znaleźć na plakatach i w Internecie. Inna możliwość pomocy to rejestracja w polskiej bazie dawców szpiku kostnego.